Ամեն տարի ղազախները ուտում են ավելի քան 315 հազար տոննա թթու կաղամբ։ Վերջին տարիներին այս ապրանքի գինը կտրուկ թանկացել է։ Օրինակ՝ անցյալ տարի 2022 թվականին բանջարեղենի մեջ ակկուլա սոխի գինը հասել է գագաթնակետին։ Մարդիկ, ովքեր շատ են զարմացել դրանից, լուսանկարել են խանութի գինը և կիսվել սոցցանցում։ Ի վերջո, սա ստիպեց ճանաչել գյուղատնտեսության նախարարն անցած ամառ։
«Ապրանքների անհրաժեշտ ծավալ կա, ներքին շուկայում պակաս չկա։ Այդուհանդերձ, շաքարավազի և բանջարեղենի թանկացում է եղել։ Բուսական մթերքներից թանկացել է սոխը. Այս առումով նշեմ, որ ներքին շուկայում սոխի բավարար պաշարներ կան։ Այսպիսով, եթե ամսական պահանջարկը կազմում է 25.9 հազար տոննա, ապա երկրում սոխի պաշարները կազմում են 34.4 հազար տոննա»,- ասել է Երբոլ Կարաշուկեևը։
Նախարարի խոսքով՝ հունիսից սկսած ամեն տարի հավաքվում է նոր վաղահաս սոխի բերքահավաք։ Դրա ծավալը գերազանցում է մոտ 90 հազար տոննան։
Գուցե ծիծաղելի է հնչում, բայց կառավարության վերաբերմունքը սոխին այլ է. Թվում է, թե մյուս բանջարեղենները մեկ բլուր են, սոխը մի բլուր է: Համաճարակի տարիներին, օրինակ, դրա արտահանումը սահմանափակվում էր քվոտաներով։ Ֆերմերներն ու առևտրականները, ովքեր ցանկանում էին այն վաճառել արտասահմանում, պետք է ստանային բուսասանիտարական վկայականներ՝ ժուայի արտահանման համար։
«Սոխ արտահանել ցանկացողները գյուղատնտեսության նախարարության ագրոարդյունաբերական համալիրում պետական տեսչական կոմիտեի մարզային և շրջանային տարածքային բաժիններից բուսասանիտարական սերտիֆիկատներ կստանան։ Բուսասանիտարական սերտիֆիկատների տրամադրումը տեւում է 5 աշխատանքային օր, կարանտինային հավաստագրերի տրամադրումը` 3 աշխատանքային օր»,- հայտնում են գյուղատնտեսության նախարարությունից։
Անցյալ տարի սկսեց քննարկվել սոխի արտահանումն ամբողջությամբ արգելափակելու հարցը։ Գյուղատնտեսության նախարարության ղեկավարը բացահայտ հայտարարեց, որ նախարարությունը չի աջակցում այս հարցին։
Ազգային վիճակագրության բյուրոյի տվյալներով՝ 2022 թվականին Ղազախստանի ագրարայինները հավաքել են ավելի քան 1.1 միլիոն տոննա Չժու։ Հեկտարից բերքատվությունը կազմել է 458.8 կվինտալ։ Գյուղատնտեսության նախարարությունից հավաստիացրել են, որ այս ծավալը «ամբողջությամբ բավարարում է ներքին շուկայի կարիքները»։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ ամեն տարի ղազախստանցիներն ուտում են այս ծավալից 3 անգամ պակաս՝ միջինը 315 հազար տոննա սնունդ։
Սակայն Ամանորի սկզբին՝ անցյալ շաբաթ, կառավարությունում միջգերատեսչական հանձնաժողովը դադարեցրեց Ղազախստանից սոխի արտահանումը։ Մասնավորապես, արտաքին առևտրի քաղաքականության և տնտեսական կազմակերպություններին մասնակցության միջգերատեսչական հանձնաժողովը որոշել է 3 ամսով արգելել սոխի արտահանումը։ Սա արվում է «Ղազախստանից սոխի զանգվածային արտահանումը կանխելու և դրա գները կայունացնելու համար»։
«Երրորդ երկրներից ղազախական սոխի պահանջարկի աճը պայմանավորված է բնական աղետներով Պակիստանում, որը սոխի խոշորագույն արտադրողներից մեկն է Ասիայում և աշխարհում։ Այս երկրում տեղի ունեցած ջրհեղեղը հանգեցրեց սոխի գների բարձրացմանը աշխարհի, այդ թվում՝ մեր երկրի շուկաներում։ Ղազախստանի հարավային շրջաններում, ինչպես նաև Ուզբեկստանում, սաստիկ սառնամանիքներում արտադրանքի սառեցումը լրացուցիչ բեռ է դրա արժեքի վրա։ Արդյունքում սոխի հիմնական արտադրողներն այժմ ակտիվորեն ներկրում են ղազախական արտադրանք, հաղորդում է գյուղատնտեսության նախարարությունը»։
Գործակալությունը, հիմնվելով ակիմատների տվյալների վրա, հայտարարել է, որ այսօր երկրում սոխի հաստատված պաշարները կազմում են 152.4 հազար տոննա։ Պարզվում է, որ դա նախորդ տարվա ընդհանուր բերքի ընդամենը 14 տոկոսն է։ Բայց նույնիսկ այս ծավալը բավարար է, քանի դեռ նոր ապրանքը չի մթերվել, վստահեցրին նախարարությունից։
Իսկ ներմուծված արտահանման արգելքը պետք է կանխի Ղազախստանից սոխի արտահանման ռիսկերը։ Ղազախ ժուաների հյուսիսային հարեւանն էլ է նայում.
«Նշենք, որ Ղազախստանում սոխի մեծածախ գինը կիլոգրամի դիմաց 150-170 տենգե է, հարեւան Ռուսաստանում և Ուզբեկստանում գինը հասնում է 240 տենգեի։ Բացի այդ, ըստ Qaztrade-ի, Ուզբեկստանն ու Տաջիկստանը սահմանափակումներ են մտցրել իրենց երկրներում սոխի արտահանման վրա։ Կառավարությունն ուշադիր հետևելու է երկրում և աշխարհում տիրող իրավիճակին, որպեսզի ժամանակին վերացնի բոլոր սահմանափակումները՝ մոտ ապագայում շուկայի վիճակը բարելավելու համար»,- պարզաբանել են գյուղնախարարությունից։
Նախարարությունը նշել է, որ միջոցներ կձեռնարկվեն «սոխի արտահանման արգելքի բացասական հետևանքները նվազեցնելու» համար այն ֆերմերների համար, ովքեր նախատեսում են անցյալ տարվա հարուստ բերքի մի մասը վաճառել հարևաններին և կորցնել եկամուտը։ Բայց դրանից մեծ եկամուտ ստանալը դժվար է. կառավարությունը սկսեց նրանցից սոխ գնել սոցիալական և ձեռնարկատիրական կորպորացիաների միջոցով կայունացման հիմնադրամների, ինչպես նաև շրջանառության սխեմայով առևտրային ցանցերի միջոցով: Թե ինչ գնով է այն ստանալու, չհստակեցվեց։ Հավանաբար մոտ 150 տենգե։
Օրինակ՝ 2022 թվականին նախարարությունը Թուրքեստանի և Ժամբիլի շրջանների աքիմաթների հետ, որտեղ լայնորեն տարածված են «սոխի պլանտացիաները», աշխատել են սոխ արտադրողների և այլ շրջանների ու քաղաքների ակիմատների միջև պայմանագրեր կնքելու վրա։ Այնուհետեւ բանակցությունների միջոցով յուրաքանչյուր կիլոգրամ սոխի վաճառքի գինը 220 տենգեից իջեցվել է 110 տենգեի։
Հերթական արգելքը բիզնեսն ընդունեց ցավով, հոգոց հանելով. Ըստ նրանց՝ 70 հազար տոննա ղազախական աղբարկղ փտում է։ «Ատամեկեն» ձեռնարկատերերի ազգային պալատի տվյալներով՝ Արևմտյան Ղազախստանի ձեռներեցները մասամբ աջակցել են իշխանությունների նախաձեռնությանը և իրենց դեմ արտահայտվել արգելքին։
«Արգելքը կերկարաձգվի առնվազն մինչև 2023 թվականի ապրիլի վերջը։ Մինչ այդ երկրում սպառվում է ավելի քան 80 հազար տոննա սոխ։ Իսկ 70 հազար տոննան իզուր է փչանում, դա ոչ մեկին պետք չէ։ Ֆերմերները ստիպված կլինեն այն նետել աղբարկղը, այլ ոչ թե արտահանել։ Որովհետև արժե հաշվի առնել, որ բանջարեղենի այս տեսակը մինչև մայիս պահելը շատ դժվար է. երբ գարունը գալիս է, նրանք սկսում են բողբոջել։ Այս խնդիրը հատկապես սրվում է հարավում։ Ապրիլի 15-ից մայիսի 1-ը հյուսիսային շրջաններում սկսվում է Ամանորի թարմ բերքահավաքը։ Այդ դեպքում ինչպե՞ս են մեր ապրանքարտադրողները փոխանցում հին ապրանքը»,- անհանգստանում է «Նոր աշխարհ» ֆերմայի ղեկավար Անատոլի Կանը։
Գործընկերների կարծիքն արտահայտելով՝ ձեռնարկատերն առաջարկում է արտահանման արգելքը սահմանափակել մարտի 20-ով, այնուհետև մի կողմից երկրում ժուայի պակաս չի լինի, և դրա գները կտրուկ չեն բարձրանա։ Մյուս կողմից, արտադրողները մարտի վերջից մինչև ապրիլի կեսերը ժամանակ կունենան արտերկրում վաճառելու անցյալ տարվա հացահատիկը, մինչև բոլորի շուրթերը դիպչեն նոր ապրանքին։
Բացի այդ, բիզնեսն առաջարկել է մինչև 30 թվականի ապրիլի 40-ը երկրից սոխի արտահանման համար մեկ կիլոգրամի դիմաց 10-2023 տենգեի չափով արտահանման մաքսատուրք սահմանել։ Տուրքից ստացված հասույթը պետք է ուղղվի սոցիալական և ձեռնարկատիրական կորպորացիաներին։ Նրանք կկարողանան նույն միջոցներն օգտագործել բիզնեսից կայունացման հիմնադրամներին նոր հացահատիկի հետագա գնումների համար։
«Դրա շնորհիվ Ղազախստանը կկարողանա զերծ պահել ժուայի գինը: Իսկ արտադրողներին հաջողվում է անցյալ տարվա հացահատիկը գնել առանց փչանալու՝ պահելով այն հարթ։ Բացի այդ, տուրքից ստացված եկամուտներն ուղղվելու են հայրենական ֆերմերներին աջակցելուն»,- ասել է Անատոլի Կանը։
Բայց արտաքին առևտրի քաղաքականության և տնտեսական կազմակերպություններին մասնակցության միջգերատեսչական հանձնաժողովը դեռ չի քննարկել այս առաջարկը։
Ընդհանուր առմամբ, տաջիկական սոխը ողողելու է ղազախական երկիրը։ QazTrade-ի գլխավոր տնօրեն Նուրալի Բուկեյխանովը հայտնել է, որ իրենք Տաջիկստանի հետ պայմանագիր են ստորագրել Ղազախստանին 6 հազար տոննա վաղահաս հացահատիկի մատակարարման վերաբերյալ։
«Սեզոնից դուրս մենք պայմանագիր ենք ստորագրել երկիր 6 հազար տոննա վաղահաս հատապտուղների երաշխավորված մատակարարման մասին։ Տաջիկական կողմը մեզ առաջարկել է նաև «Մայրենի երկաթուղիներ»-ով ապրանքների տեղափոխման սակագնի զեղչ։ Միաժամանակ մշակվում է Տաջիկստանից Ղազախստան գյուղմթերքի հավելյալ ծավալների մատակարարում»,- ասել է Նուրալի Բուկեյխանովը։
Տաջիկ գյուղատնտեսական արտադրողները խոստացել են ապահովել իրենց արտադրանքի որակը և ժամանակին մատակարարումը։
Ըստ Առևտրի և ինտեգրման նախարարության «QazTrade» առևտրային քաղաքականության զարգացման կենտրոնի, հանդիպումը կսկսվի այս տարվա ապրիլի կեսերին Տաջիկստանի Խաթլոնի շրջանում: Սպասվում է, որ տաջիկական ապրանքները ղազախական դարակներում կհայտնվեն ապրիլի վերջին-մայիսի սկզբին։
Աղբյուր. https://inbusiness.kz