Խորհրդային տարիներին երկրի ու շրջանների ղեկավարները մեծ ուշադրություն էին դարձնում հողերի մելիորացիայի զարգացմանը։ Սակայն անցյալ դարի վերջին ոռոգման համակարգը գործնականում դադարել է գործել, դադարեցվել են նորերի կառուցումը և հին ռեկուլտիվացիոն համակարգերի վերանորոգումը, ջրցան մեքենաների մեծ մասը ոչնչացվել է։
Նոր հազարամյակի սկզբին հաճախակիացած երաշտի դեպքերն արագացրին հողերի ոռոգման խնդիրների լուծումը։ Այս մասին ավելի մանրամասն՝ «Տատմելիովոդխոզ» դաշնային պետական բյուջետային հիմնարկի տնօրեն Մարս Հիսմատուլինի հետ հարցազրույցում։
– Մարս Մանսուրովիչ, հողերի մելիորացումը նորից ոտքի է կանգնում և դառնում ներքին գյուղատնտեսության զարգացման բանալին: Ինչպիսի՞ տեսք ունի մեր հանրապետությունը այլ մարզերի ֆոնին։
– Թաթարստանի մելիորացիոն համակարգը Ռուսաստանի գյուղատնտեսության նախարարության կողմից ճանաչվել է լավագույններից մեկը երկրում: Վերջին տասը տարիների ընթացքում մենք շահագործման ենք հանձնել 32 հազար հեկտար ոռոգելի հողատարածք, հիմնանորոգել ենք ավելի քան 480 արհեստական լճակներ և հիդրոտեխնիկական կառույցներ, որոնք կառուցվել են այն ժամանակներում, երբ վերականգնողական արդյունաբերությունը վերահսկում էր Թաթարստանի առաջին նախագահ Մինտիմեր Շայմիևը:
Թաթարստանը ռիսկային գյուղատնտեսության շրջան է, և միայն հողերի վերականգնման միջոցառումները կարող են ամբողջությամբ կամ զգալիորեն նվազագույնի հասցնել այդ ռիսկերը: Միաժամանակ, հողերի բարելավման հաջող զարգացման գործում հանրապետությունն ունի մի շարք էական առավելություններ, որոնք այլ մարզերում չկան։
Նախ, դրանք ջրային ռեսուրսներ են. մենք ունենք մոտ 10 հազար մեծ և փոքր գետ, ինչպես նաև կառուցված ավելի քան 880 լճակ և հիդրոտեխնիկական կառույցներ։ Առկա ջրամբարները հնարավորություն են տալիս ոռոգում ապահովել ավելի քան 400 հազար հեկտար հողատարածքների համար։
Բացի այդ, Թաթարստանում պահպանվել են բոլոր շինարարական ստորաբաժանումները և որակյալ կադրերի վերապատրաստման համակարգը, ովքեր մասնագիտորեն կկատարեն առաջադրանքները: Զգալի առավելություն է նաև Վիսոկոգորսկի թաղամասում ոռոգման սարքավորումների գործարանի առկայությունը, որն արտադրում է ժամանակակից շրջանաձև ջրցան մեքենաներ: Մարս ԽԻՍՄԱՏՈՒԼԻՆ, «Տատմելիովոդխոզի կառավարում» դաշնային պետական բյուջետային հիմնարկի տնօրեն. Տարածաշրջանային և դաշնային հողերի բարելավման ծրագրերը կարող են մեծապես թեթևացնել գյուղացիական տնտեսությունների ֆինանսական բեռը:
– Ինչպե՞ս կարող ենք գնահատել Թաթարստանի մելիորատորների ներդրումը պարենային անվտանգության և սննդի մատչելիության ապահովման գործում:
– Դատեք ինքներդ. չորային 2010-ին մենք բոլոր մշակաբույսերից, հատկապես կարտոֆիլից բերք չենք ունեցել: Հանրապետությունը ստիպված է եղել այն ներմուծել Բելառուսից, Կիրովի մարզից և երկրի այլ շրջաններից։ 2021 թվականը կլիմայական պարամետրերով շատ նման էր 2010-ին, այնուամենայնիվ, հողերի մելիորացիայի զարգացմանն ուղղված միջոցառումների շնորհիվ Թաթարստանը ստացավ կարտոֆիլի բերք, որը բավարար էր սեփական բնակչությանը լիարժեք ապահովելու համար: Ոռոգելի տարածքներում մնացած բոլոր մշակաբույսերի բերքատվությունը երեքից չորս անգամ բարձր է եղել, իսկ ինքնարժեքը սովորականից ավելի քան երկու անգամ ցածր: Հացահատիկային մշակաբույսերի մասով անցյալ տարի ոռոգման մեկ ռուբլու ծախսերի դիմաց ստացվել է 10-12 ռուբլի հավելյալ ապրանք, իսկ բանջարաբոստանային կուլտուրաները՝ ավելի քան 30-40 ռուբլի։
– Անկասկած, ոռոգումը մի քանի անգամ բարձրացնում է ագրոբիզնեսի շահութաբերությունը։ Բայց ո՞րն է եղել հողերի բարելավման վերածննդի և ժամանակակից զարգացման խթանը։
– Իհարկե, աննախադեպ աջակցության ծրագրեր հողերի մելիորացիա զարգացնող գյուղացիական տնտեսություններին։ Թաթարստանում կան հանրապետական և դաշնային նպատակային ծրագրեր, որոնք թույլ են տալիս զգալիորեն սուբսիդավորել գյուղացիական տնտեսությունների ծախսերը: Նախագծային և նախահաշվային փաստաթղթերի առկայության դեպքում գյուղացիական տնտեսություններին սուբսիդավորվում են Թաթարստանի Հանրապետության բյուջեից հիդրոտեխնիկական կառույցների կառուցման և վերանորոգման համար ներդրումների 100 տոկոսը: Իսկ դա տրամադրվում է միայն Թաթարստանում։
Նաև ոռոգման և պոմպային սարքավորումների, հորատման սարքավորումների ձեռքբերման ծախսերի 70 տոկոսը սուբսիդավորվում է հանրապետական բյուջեից, իսկ խողովակաշարերի անցկացման ծախսերի 50 տոկոսը փոխհատուցվում է դաշնային ծրագրով։ Հողերի վերականգնման միանվագ ծախսերը մեկ տարում ավելի են փոխհատուցվում: Պետք է հաշվի առնել, որ ռեկուլտիվացիոն համակարգը կգործի առնվազն 20-25 տարի։
Հետևյալ թվերը պերճախոս ցույց են տալիս, թե որքան շահավետ է ֆերմերների համար աշխատել ոռոգման վրա: Ոռոգման յուրաքանչյուր հեկտարը, եթե այն կառուցված է զրոյից, արժե մոտ 200 հազար ռուբլի։ Հաշվի առնելով առնվազն 70 տոկոսի սուբսիդիաները՝ ծախսերը կկազմեն 60 հազար ռուբլի։ Իսկ յուրաքանչյուր հեկտարից կարտոֆիլ աճեցնելիս, տեխնոլոգիային համապատասխան, ստանում ենք հավելյալ մթերք՝ 650 հազար ռուբլու չափով։
Եթե գյուղատնտեսական ձեռնարկությունը կերի սեպի առնվազն տասը տոկոսը դնում է ոռոգման վրա, ապա ցանկացած տարի նա իրեն կերով կապահովի։ Նույնիսկ այնպիսի չոր տարիներին, ինչպիսիք են 2010 և 2021 թվականները:
-Որքա՞ն հացահատիկ է աճեցվում հանրապետությունում ոռոգման նպատակով։
- Որքան գիտեմ, դեռ բավականին քիչ է: Առաջինը, ով մտքովդ անցավ, Տուկաևսկի շրջանից մի ֆերմեր Միթալիփ Միննիխանովն էր։ Անցած տարի փոփոխական մշակաբույսերի սխեմայով ոռոգելի է ստացվել 38 հա հացահատիկ։ Միննիխանովը յուրաքանչյուր հեկտարից ստացել է 60 հազար ռուբլու արտադրանք, իսկ զուտ շահույթը՝ հանած բոլոր ծախսերը, կազմել է 50 հազար ռուբլի մեկ հեկտարի համար։ Դա հացահատիկի տնտեսությունն է: Ինչ վերաբերում է կարտոֆիլին և բանջարեղենին, ապա նա մեկ հեկտարից ստացել է 496 հազար ռուբլի մաքուր եկամուտ, իսկ ընդհանուր առմամբ՝ մոտ 32 միլիոն ռուբլի։
Նրանք, ովքեր արդեն «փորձել են» ծրագրերը, փորձում են շարունակել զարգանալ հողերի բարելավման գծով։ Մասնավորապես, Մենզելինսկի շրջանի Վերխնի Տակերման գյուղի ֆերմեր Նասիմ Դավլետովը։ Օգտվելով նրա օրինակից՝ ակնհայտորեն հնարավոր է ցույց տալ ջրցան համակարգերի օգտագործման տնտեսական նպատակահարմարությունը: Ոռելիս ստացել է իրացվող կարտոֆիլի 80 տոկոսը՝ հեկտարից 350 կվինտալ, մնացածը մանրուք է, որը, փաստորեն, նույնիսկ նպատակահարմար չէ փորել։ Նույնը գազարի դեպքում՝ ոռոգելիս մեկ հեկտարից ստացել եմ 610 կվինտալ, իսկ առանց ջրելու՝ ընդամենը 64։
– Միթալիփ Միննիխանովը, Նասիմ Դավլետովը հայտնի ֆերմերներ են ողջ հանրապետությունում: Իսկ հասարակ ֆերմերների համար որքանո՞վ է հեշտ «համապատասխանել» պետական ծրագրերին։ Ինչպիսի՞ն պետք է լինի տնտեսության մասշտաբները, որպեսզի մարվեն ռեկուլտիվացիոն աշխատանքների ծախսերը։
- Սանդղակը նշանակություն չունի: Ծրագրին միանալու համար անհրաժեշտ է ջրի աղբյուր՝ գետ կամ լճակ: Այսօր գյուղացիական տնտեսությունների գրեթե 80 տոկոսն ունի ջրի հասանելիություն և առնվազն որոշ տարածքներ ջրելու հնարավորություն: Դուք նույնիսկ կարող եք հորատել, բայց դա թույլ է տալիս ոռոգել միայն մեկ կամ երկու հեկտար:
Հաջորդը, ձեզ անհրաժեշտ է նախագիծ: Այն սովորաբար պատվիրվում է Tatmelioration Trust Company-ից: Այնտեղ աշխատում են այնպիսի բարձր պրոֆեսիոնալիզմով կադրեր, որ նրանց պատրաստած նախագծանախահաշվային փաստաթղթերն առանց խնդիրների քննություն են անցնում դաշնային և հանրապետական մակարդակներում։ Նախագծային փաստաթղթերի ծախսերը, որպես կանոն, կազմում են օբյեկտում շինմոնտաժային աշխատանքների արժեքի մոտ հինգ տոկոսը, մինչդեռ ծախսերի կեսը սուբսիդավորվում է գյուղացիական տնտեսություններին` նպատակային ծրագրերի շրջանակներում:
Պատրաստի նախագծանախահաշվային փաստաթղթերով գյուղացիական տնտեսությունները կարող են դիմել ծրագրին մասնակցելու համար: Ես ավելի քան քսան տարի է, ինչ աշխատում եմ բարեկարգման ոլորտում և չեմ հիշում դեպք, որ ձեռնարկությունը, ունենալով պատրաստի նախագիծ, այն չկատարի կամ որևէ մեկին «թույլ չտան» ծրագրում։ Սակայն վերջին երկու տարիներին ավելի շատ բյուրոկրատական ձգձգումներ են եղել. նախ նախագծերի ընտրությունն իրականացնում է Ռուսաստանի գյուղատնտեսության նախարարությունը, հետո՝ հանրապետական ագրարային նախարարությունը… Բայց այս թերությունն ավելի քան փոխհատուցվում է ծրագրերի առավելություններով. որոնցից հիմնականը, կարծում եմ, այն է, որ գյուղացիական տնտեսություններին ուղղակիորեն աջակցում է կառավարությունը՝ սուբսիդավորելով դրանց ծախսերը, և ոչ թե վարկեր տրամադրող բանկերը։
Ի դեպ, նախագծանախահաշվային փաստաթղթերը պարտադիր են միայն խոշոր ռեկուլտիվացիոն օբյեկտների կառուցման համար, իսկ որոշ դեպքերում կարելի է առանց դրա: Եթե մարդը, օրինակ, մոտակայքում լճակ ունի, բավական է գնել շարժիչի պոմպ, գուլպաներ և տեղադրել կաթիլային ոռոգման համակարգ։ Միևնույն ժամանակ, մեր մասնագետները պետք է փորձաքննություն անցկացնեն, թե որքանով է տնտեսության և արդյունաբերական տեսանկյունից ռացիոնալ տնտեսության ընտրած սարքավորումները։ Անցյալ տարի հատապտուղների տասներկու ֆերմերներ ձեռք բերեցին կաթիլային ոռոգման համակարգի ռեկուլտիվացիոն սարքավորումներ և նույն սեզոնում փոխհատուցեցին բոլոր ծախսերը: Օրինակ, Զելենոդոլսկի շրջանի «Berry Valley» ֆերմայից Իլդար Սիտդիկովը կաթիլային ոռոգման եղանակով հիանալի բերք է ստանում՝ յուրաքանչյուր հեկտարից հինգ միլիոն ռուբլի:
– Թաթարստանի մելիորատորներն այսօր ի՞նչ խնդիրների առջեւ են կանգնած:
– Ապագայի ծրագրերը շատ վառ են. մեր բոլոր հիմնական նախագծերն ընտրված են: Հանրապետական ծրագրի շրջանակներում սարքավորումների ձեռքբերման համար հատկացվել է 100 մլն ռուբլի։ Այս տարի նույնպես հանրապետական բյուջեով 150 մլն ռուբլի է նախատեսվել լճակների վերակառուցման, կառուցման և հիմնանորոգման համար։ Բայց քանի որ այս սահմանը բավարար չէր, մենք մեր նախագահից լրացուցիչ սահմանափակումներ խնդրեցինք, իսկ Ռուստամ Նուրգալիևիչը (շատ շնորհակալություն) չմերժեց և ևս 50 միլիոն ռուբլի հատկացրեց։ Այսպիսով, դեկտեմբերին կլինի օբյեկտների ևս մեկ լրացուցիչ ընտրություն, որոնք սուբսիդավորում են խողովակաշարերի միջոցով ռեկուլտիվացիոն ցանցի կառուցման ծախսերի 50 տոկոսը:
Աղբյուր. https://rt-online.ru